STEM Nedir ? Ne Değildir ?

STEM NEDİR ?

STEM; Science (Fen), Technology (Teknoloji), Engineering (Mühendislik) ve Mathematics (Matematik) kelimelerinin baş harflerinden oluşan bir kısaltmadır.

İngilizce olan kelimenin Türkçedeki manası “kök” demektir. Kelime manası ile konuyu açıklama yapmaya devam edecek olursak kökte, yani temelde sahip olunan yaratıcılığı kullanarak bilimsel ve yaratıcı düşünmeye; problem odaklı çalışmayı destekleyip çözüm bulmaya yönlendiren bir sistemdir.

STEM kelimelerini oluşturan İngilizce baş harflerin Türkçe karşılıkları “FeteMM” olarak da ifade edilebilir.

Bazı kaynaklar son zamanlarda İngilizce sanat (art) kelimesini sembolize eden “A” harfini de ekleyerek STEAM veya Türkçe ifadesiyle FeTeMM-S olarak da konuya bir boyut daha kazandırmışlardır.

Genel manada birçok disiplinin bir arada kullanılması sonucu çözülebilecek bir sorunun bir boyutunun da sanatla ilgili olabileceği gerçeğinden yola çıkılırsa STEM yaklaşımına “sanat” ifadesinin eklenmesinin çok yerinde olacağını düşünmekteyim. 

Konuyu basit fakat çarpıcı iki örnekle ifade edecek olursak örneğin; bir uçak fabrikasının ''uçak kanadı'' tasarımının yapılıp üretim bandından çıkarabilmesi için dört farklı disiplinde eğitim almış dört farklı mühendisle çalışmasının yerine; bu dört farklı disiplinde eğitim görmüş tek bir mühendis ile multidisipliner bir bakış açısıyla ihtiyacını karşılamasına benzetebiliriz.

Başka bir örnekte yapay zekâ tarafından yönetilen bir arabada yolculuk ettiğinizi varsayalım; diyelim ki aracınıza bindiniz ve müzik dinlemek istediğinizi söylediniz. Aracınız, sesinizi analiz ederek o anki ruh halinizin sonucuna göre müzik dinletecek olması da STEM gibi multidisipliner bir yaklaşımın sonucudur.

Günümüzde; yapay zekâ, makine öğrenmesi, giyilebilir teknolojiler gibi birçok alanda teknoloji hızla gelişmektedir.

İnsanoğlunun avcı-toplayıcı toplumdan, akıllı topluma doğru evrildiği serüveni

• Avcı Toplum (Toplum 1.0)

• Tarım Toplumu (Toplum 2.0)

• Endüstriyel Toplum (Toplum 3.0)

• Bilgi Toplumu (Toplum 4.0)

• Akıllı Toplum (Toplum 5.0) gibi evreler halinde ifade edilse de gelişme ve değişme yekparedir.

İnsanlık her alanda bilimin ve teknolojinin geldiği son noktayı hiçbir zaman tatmin edici bulmamış ve medeniyet yolunda ilerlemesine devam etmiştir.

Yapay zekâya dair yukarıdaki örnek gibi birçok yaratıcı fikir ve inovasyon temelli ürünler “Toplum 5.0” olarak ifade edilen akıllı toplumun, STEM alanlarındaki gelişmelerle eşgüdüm halinde ilerleyeceğini göstermektedir.

Bu durum; ülkelerin kalkınmasının bilim ve teknoloji eliyle olacağı gerçeğini gösterir. Bilim ve teknolojinin ilerleyebilmesi için STEM alanlarında eğitime daha fazla önem verilmelidir.

İçinde bulunduğumuz yüzyılın eğitim anlayışı bireylerin eski zamanlara nazaran daha gelişmiş becerilerle donatılması üzerine şekillenmektedir. Bu yüzyılın eğitim anlayışını en iyi yansıtan disiplinlerin STEM olduğu söylenilebilir.

Multidisipliner, interdisipliner, transdisipliner gibi farklı yaklaşımlarla eğitilmiş bireylerin; yaratıcı düşünme kabiliyetlerinin artacağı, çağdaş eğitim teknikleri ile edindikleri bilgi ve deneyimlerini yapılandırarak bu kabiliyetlerini iş hayatlarında uygulayıp, ülkemizi ''muasır medeniyetler seviyesine'' çıkaracak itici bir güç kaynağı nesil olacakları kanaatindeyim.

''Gereği kadar öğrenin, aşırıya kaçmak yaratıcılığı öldürüyor.
Okumanın yanı sıra düşünmek için de kendinize zaman ayırın.'' Aziz SANCAR

Düşünen ve düşündüğünü uygulayıp insanlığın hizmetine sunabilen bir bireyin insanlığa katacağı değeri, sadece bilimsel alanda değerlendiremeyiz.

Bu değer ülkemizin gelecekte daha gelişmiş ülkeler arenasında bulunmasını sağlayacak yegâne etkenlerden olacaktır.

STEM ve İnovasyon

İnovasyon toplumsal, kültürel ve birçok ortamda yeni yöntemlerin kullanılmaya başlanması anlamındadır. Webster, inovasyonu yeni ve farklı bir sonuç olarak tanımlar. Türkçede yenilik, yenileme gibi sözcüklerle karşılanmaya çalışılsa da anlamı tek bir sözcükle ifade edilemeyecek kadar geniştir.

Bu kelimenin derinliğinde STEM konusunu değerlendirmeye devam edersek STEM, inovatif bir kelime olarak maarif dünyasına giriş yapmış ve hızla da bilinirliği artmıştır.

Bilinirliği artsa da derinlemesine “Nedir, ne değildir?” sorusunun cevabı hala hafızalarda tam olarak yerini alamamıştır.

Ülkemizin STEM eğitimi için Milli Eğitim Bakanlığı tarafından hazırlanmış doğrudan bir eylem planı bulunmamakla birlikte, “2015-2019 Stratejik Planı”nda STEM’in güçlendirilmesine yönelik amaçlar bulunmaktadır.

Ülkemizde yükseköğrenim seviyesinde STEM konusunun önemi ile doğru orantılı olarak karşılık görmediği söylenilebilir. Son yıllarda konu üzerinde yapılan çalışmalar ise ümit vaat etmektedir. 

STEM eğitimi alan bir öğrencinin her bir bilim dalında daha yetkin bilgilerle donatılması ve bu bilgilerini diğer bilim dallarıyla da beraber kullanma becerisi ile öğrenci; eğitim öğretim sürecinin çıktısı olarak düşünebileceğimiz ürün oluşturma temelli, gelişime açık olan, daha komplike düşünebilen, bir veya birden fazla bilim dalında bilgi ve görüş sahibi birer birey olarak hayata kazandırılacaktır.

STEM eğitimi projeye dayalı, uygulamaya dönük, disiplinler arası bir eğitim yaklaşımı önerir. Böylece düşündüğünü hayata geçirebilen, yenilikçi, yaratıcı, üretken bireyler yetiştirmek hedeflenir.

Bu noktada bu eğitim sisteminin fen, teknoloji, mühendislik ve matematik bilimlerinin yanına sanatı da eklediğini düşünecek olursak STEM eğitiminin bütünsel yaklaşımını bir adım ileri taşıdığı söylenebilir.

İnovasyon kelimesinin gelişerek değişme anlamına gelen gönül lügatimizdeki karşılığı, tekâmüldür.

Pozitif bilimlerin anahtarını elinde tutan milletler, dünya arenasında müreffeh yaşamları ile diğer milletlerden ayrılmaktadır.

Bu noktada tekâmül göstererek gelişen ve değişen, pozitif bilimlerle de uğraşıp bilgi ve beceri kabiliyetlerini arttıran bir milletin inovasyon çağında diğer milletlerden geri kalmayacağı, aksine ufuk açacak teknolojiler geliştirerek daha müreffeh, daha etkin bir topluluk olacağı söylenebilir.

Atatürk ve Bilim

''Dünyada her şey için; uygarlık için, hayat için, başarı için en hakiki mürşit ilimdir; fendir. İlim ve fennin dışında rehber aramak dikkatsizliktir, bilgisizliktir, yanlışlıktır.

''Yükselmiş, ilerlemiş medenî bir millet olarak medeniyet düzeyinin üzerinde yaşayacağız. Bu hayat ancak ilim ve fenle olur. İlim ve fen için kayıt ve şart yoktur.''

Ulu Önderimiz Mustafa Kemal Atatürk’ün yukarıdaki veciz sözleri genel olarak; baş döndürücü bir hızla gelişerek değişen dünyamızda, geleceğin müreffeh Türkiye'si için bilimden başka yol göstericinin kabul edilmemesini işaret eder.

Hatta kendi çağından ötelere seslenen Atatürk; ''Eğer bir gün benim sözlerim bilimle ters düşerse, bilimi seçin'' diyerek her şart ve kayıtta bilimi üstün olarak yol gösterici ilan etmiştir.

Bizlere düşen; bilimsel bilgiyi doğru anlayıp yorumlayarak bilginin teknoloji haline evrildiği bu yolda, doğru yaklaşımlarla çağdaş nesiller yetiştirmektir.

STEM konusunun bu yaklaşımlardan birisi olarak inovasyon çağındaki gelişimle alakalı düşünülmesi ve üzerinde ısrarla durulması gereken bir olgu olması çok önemlidir.

Bilgiye hükmeden milletlerin köle olamayacağından yola çıkarak bilginin efendisi olabilmek için bu farklı disiplinleri bir arada öğreten inovatif düşüncenin Türk milli eğitim sistemine bir an önce entegre edilmesi elzemdir.

Milli Eğitim Bakanlığının ve üniversitelerimizin STEM konusunda düzenlediği çalıştaylar, hizmet içi eğitimler, akademik çalışmalar vb. ile konuya her geçen gün daha fazla önem gösterdikleri görülmektedir ama tam bir entegrasyonun köklü bir müfredat değişimi ile gerçekleşeceği söylenebilir.

STEM eğitimi; ekonomik olarak ilerlemeyi ve kalkınmayı, bilgi ve bilişim çağını yakalamış yaratıcı liderler yetiştirmeyi amaçlamaktadır.

STEM eğitiminin ulusal eğitim sistemine entegre edilmesi; yaratıcı, üretken ve inovasyon çağı 21. yüzyıl becerileri ile donatılmış yeni nesiller yetiştirilmesine olanak sağlayacaktır.

STEM NE DEĞİLDİR?

STEM eğitiminin birçok alanda ve farklı noktalarda yanlış ifade edilerek bilerek veya bilmeden konunun çarpıtıldığı söylenebilir.

STEM'in ne olduğu, daha çok ne olmadığı sorusuna cevap vermekte olsak da birkaç örnek ile ne olmadığı şöyle anlatılabilir:

· STEM’in etkinlik sanılması ve her etkinlik yapan kişinin STEM yaptığını düşünüyor olması bir yanılgıdır çünkü disiplinler arası bir etkileşimi tek başlık altında toplamak, yanlış sonuçlar doğuracaktır.

· Robotik setler ile bu alanda bir pazarlama mantığıyla STEM sistemi konusunda yanlış bilgilendirmeler yapılmaktadır. Sadece robotik setlerle STEM eğitiminin verilemeyeceği bilinmektedir.

· STEM bir yaklaşımdır. Yukarıda da anlatıldığı üzere dört farklı disiplinde ve bilim dalında yetkin bilgilerle donatılmış öğrenciyi hedeflemektedir. STEM'in bir yaklaşım olmaktan çok öğretme tekniği, model vb. görülüyor olması konuyu sığlaştırmaktadır.

· Kodlama eğitimi son günlerde öğrenci ve velilerce ilgi ile desteklenmektedir. Kodlama eğitimi almış bir öğrencinin yaratıcı düşünme ürünleri ile ülkemize fayda sağlayacağı kesindir fakat kodlama eğitiminin başlı başına STEM olduğu yalanıyla öğrenci ve veliler yanlış yönlendirilerek bu alanda pazarlama yöntemiyle haksız kazançlar elde edilmektedir.

· Maker yapanlar, fen deneyleri ile uğraşanlar da STEM yaptığını düşünmektedirler. Farklı disiplinler olmadığı gerçeğiyle bu konularda da STEM eğitiminin tam manasıyla gerçekleşmediği görülecektir.

STEM eğitiminin medyada da yanlış algılanması ve yanlış haberlerle kamuoyunun yanlış bilgilendiriliyor olması sonucunda iş daha da karmaşık hale gelmektedir.

Çeşitli rant odaklarının konuyu kendileri lehine evirmeleri de bu işin cabası olmuştur. STEM ile ilgili bilgi sahibi olmayan birçok kimsenin de bu konuda fikir öne sürmesi sonucunda, STEM konusunun toplum beynindeki karmaşası artmıştır.

Bu bilgilerin ışığında STEM’in bir eğitim sistemi olduğu, disiplinler arası bir etkileşimle ürün hedefleyen bir mantığı olduğu görülmüştür. Yani sadece kodlama yapmak başlı başına STEM değildir fakat STEM eğitim sisteminin bir parçası olarak kodlama, önemlidir.

Sadece maker uygulamaları yapmak, deney yapmak, etkinlikler yapmak da STEM değildir ama bunların her biri STEM eğitim sistemi içerisinde değerlendirilebilecek argümanlardır.

Bütünleşik STEM'in tüm disiplinleri bir arada öğretmesi sonucunda bireylerde kalıcı ve istendik davranış değişiklikleri oluşturacağı ve ürün odaklı düşünen kişiler mezun edeceği beklenmektedir ama yukarıda sayılan hiçbir disiplin bunu tek başına sağlayamayacaktır. Bu konuda kötü niyetli kişilerden uzak durulmalıdır.

Geleceğin Türkiye’sinin gelişen ve teknolojisiyle dünyaya yön veren bir ufukta var olması temennisiyle.

''Türk milletinin yürümekte olduğu ilerleme ve uygarlık yolunda, elinde ve kafasında tuttuğu meşale pozitif bilimdir.''

Sağlıcakla, hoşça kalın.